Ten zestaw ćwiczeń, przeznaczony dla uczniów i uczennic szkół średnich (14+), wyposaża ich w narzędzia umożliwiające krytyczne zbadanie, jak władza polityczna kształtuje pamięć zbiorową – za pomocą obrazów, mediów, pomników i opowieści.
Sposób, w jaki zapamiętuje się postaci i wydarzenia historyczne, często ujawnia więcej o politycznych intencjach rządzących niż o rzeczywistej przeszłości. W Związku Radzieckim – a zwłaszcza w Gruzji pod rządami Józefa Stalina – pamięci nie pozostawiano przypadkowi. Poprzez propagandę wizualną, filmy i symboliczne postaci reżim starannie kształtował to, jak ludzie mieli zapamiętać wojnę, przywództwo i tożsamość narodową.
Poniższe ćwiczenia, gotowe do wykorzystania i skupione na epoce stalinowskiej w sowieckiej Gruzji, pomogą uczniom w analizie propagandy wizualnej, narracji ideologicznych i opowieści oddziałujących na emocje w źródłach z czasów sowieckich. Pracując z historycznymi obrazami, filmami i tekstami prasowymi, uczniowie zbadają, w jaki sposób symbole narodowe – wśród nich Stalin i oficer Armii Czerwonej Meliton Kantaria – zostały wykorzystane do legitymizacji władzy i napisania historii na nowo.
Podczas lekcji uczniowie rozwijają następujące umiejętności:
Wiedza historyczna
- Zrozumienie roli takich postaci jak Stalin, Meliton Kantaria i car XVI-wiecznej Rosji Iwan IV Groźny w narracjach historycznych z czasów sowieckich.
- Wiedza na temat sowieckich i stalinowskich technik propagandowych oraz ich wpływu na kulturę pamięci.
- Wgląd w to, jak historia Rosji i Gruzji została napisana na nowo pod rządami autorytarnymi.
Kompetencje metodologiczne i refleksyjne
- Analiza obrazów, tekstów i filmów historycznych jako źródeł pamięci zmanipulowanej.
- Identyfikacja przekazów ideologicznych i zrozumienie funkcji propagandy.
- Porównywanie różnych przedstawień tych samych wydarzeń historycznych.
Kompetencje narracyjne
- Umiejętność interpretowania historycznych mediów i źródeł wizualnych.
- Wyrażanie krytycznych opinii na temat wzajemnego oddziaływania władzy i pamięci.
Ćwiczenie 1. Tworzenie sowieckiej pamięci – prezentacja (poziom trudności 2/5)
Ćwiczenie opiera się na prezentacji wspartej materiałami wizualnymi i krótkimi tekstami zawierającymi wskazówki. Nauczyciel wyświetla prezentację, a uczniowie odpowiadają na pytania. Identyfikują kluczowe metafory i język emocji mający na celu gloryfikację działań sowieckich i stworzenie uproszczonej narracji o wyzwoleniu i lojalności. Celem jest pokazanie, w jaki sposób propaganda może budować pamięć zbiorową i jak ta pamięć nadal kształtuje dyskurs na temat tożsamości narodowej we współczesnej Gruzji.
Ćwiczenie 2. Przekształcanie symboli narodowych w narzędzia władzy sowieckiej: kult Stalina (poziom trudności 3/5)
Drugie ćwiczenie koncentruje się na dyskusji – prowadzonej zgodnie ze strategią myślenia wizualnego (Visual Thinking Strategy, VTS) – na temat obrazu, który fałszywie przedstawia Stalina w różnych kontekstach. Poprzez obserwację kierowaną i dyskusję grupową uczniowie zastanawiają się, jak propaganda wizualna zniekształca rzeczywistość historyczną i buduje mity naładowane emocjonalnie. Rozwijają krytyczne myślenie, kwestionując intencje stojące za takimi obrazami i ich szersze konsekwencje dla wiedzy historycznej.
Ćwiczenie 3. Film jako propaganda: od czasów Iwana IV Groźnego do epoki Stalina (poziom trudności 3/5)
W trzecim ćwiczeniu uczniowie analizują centralną scenę z filmu Siergieja Eisensteina Iwan Groźny (1945), powstałego w trakcie rządów Stalina. Scena, w której posłańcy przywożą dekret cara, służy jako symboliczny moment – pozwala zbadać, w jaki sposób przywództwo i sprawiedliwość są przedstawiane za pomocą obrazu, dźwięku i emocji. Film staje się soczewką, przy użyciu której uczniowie mogą porównać postać prawdziwego cara Iwana IV z wizerunkiem Stalina, a także omówić problem ponownej interpretacji historii w celu wspierania narracji autorytarnych. Ćwiczenie to zachęca do zastanowienia się nad powiązaniami między komunikatami politycznymi z przeszłości a obecnymi oraz do refleksji nad trwałością pamięci historycznej ukształtowanej przez kulturę.
