Klikaj z głową – rozpoznawanie fake newsów w polityce, historii i życiu codziennym

Słowa kluczowe

fake newsy, dezinformacja, konflikty pamięci, damnatio memoriae, clickbait

Wprowadzenie dla nauczyciela

Scenariusz przeznaczony jest do realizacji z uczniami w wieku 14-18 lat. Poruszona w nim tematyka umożliwia wykorzystanie go na zajęciach interdyscyplinarnych z zakresu historii, kultury, edukacji medialnej oraz nauk społecznych.

Materiał został podzielony na trzy części: właściwy scenariusz (tok lekcji), zestaw materiałów źródłowych oraz kartę pracy zawierającą zadania do pracy na lekcji, w grupie lub samodzielnie.

Instrukcja

W skład scenariusza wchodzi pięć materiałów źródłowych oraz karta pracy z ćwiczeniami do realizacji w ciągu trzech jednostek lekcyjnych (45 min. każda). Zamierzając osiągnąć konkretne cele nauczyciel może modyfikować zaproponowany układ zajęć. Również materiały źródłowe i kartę pracy można dostosowywać i wykorzystywać jedynie częściowo, stosownie do wymagań danej klasy. W trakcie zajęć przydatny będzie dostęp do Internetu (komputera, rzutnika multimedialnego i interaktywnej białej tablicy), w tym urządzeń podłączonych do Internetu (smartfonów, tabletów, itp.).

Cele zajęć

Uczeń:

• rozumie i definiuje następujące pojęcia: dezinformacja, fałszywki informacyjne (fake newsy); (nagłówki typu) clickbait, konflikty pamięci;
• nabywa wiedzę nt. historii fake newsów;
• rozumie pojęcie damnatio memoriae (potępienie pamięci) oraz jego funkcjonowanie we współczesnym świecie;
• rozwija myślenie krytyczne i weryfikuje informacje przed udostępnieniem ich w mediach społecznościowych, oraz
• rozumie konsekwencje cyberataków na instytucje i państwa.

Metody nauczania

• rozmowa nauczająca
• praca w grupach
• burza mózgów
• analiza materiałów źródłowych, tekstów oraz Ilustracji
• metaplan¹Jedna z metod aktywizacji stosowanych podczas zajęć lekcyjnych obejmująca tworzenie przez uczestników dyskusji/debaty plakatów, które stanowią jej graficzne podsumowanie (wg Wikipedia, wolna encyklopedia: Metaplan – Wikipedia, wolna encyklopedia [dostęp 24.10.2022]).
• praca samodzielna z zestawem ćwiczeń

Środki dydaktyczne

• zestawy ćwiczeń i materiałów źródłowych dostępne na platformie Hi-story lessons
• tablica/flipcharty, pisaki/kreda
• duże arkusze papieru/brystole, karteczki samoprzylepne
• komputer z dostępem do Internetu, rzutnik multimedialny i interaktywna biała tablica

Przed lekcją

Poproś uczniów o przeczytanie eseju pt. Dezinformacja i fake news a spory interpretacyjne w historii i konflikty pamięci – Hi-Story Lessons.

Scenariusz lekcji

Wprowadzenie

1. Rozpocznij lekcję od krótkiej dyskusji z uczniami dotyczącej Internetu i mediów społecznościowych. Czy często dzielą się artykułami i postami na portalach społecznościowych? Czy czytają cały post zanim go udostępnią? Czy może wystarczy nagłówek, aby przyciągnąć ich uwagę i skłonić do podzielenia się nim? Czy często byli zwiedzeni przez sensacyjny nagłówek i klikali na niego, tylko po to, aby odkryć, że treść nie jest tak ekscytująca lub nawet nieprawdziwa? Jak się wtedy poczuli? Spróbuj przeprowadzić szybką wymianę pomysłów aby rozgrzać klasę.
2. Rozdaj uczniom karty pracy i zestawy materiałów źródłowych.
3. Poinformuj uczniów, że podczas lekcji będą pracować zarówno indywidualnie, jak i w grupach.

Rozwinięcie

1. Sensacja i cel przyciągania uwagi opinii publicznej w celu zdobycia większych pieniędzy nie jest odkryciem XX wieku. Stosowano to w różnych formach, począwszy od XIX wieku. Jednak Internet i media społecznościowe poszerzyły sposoby rozpowszechniania fake newsów. Na szczęście, Internet może być również użytecznym narzędziem do weryfikacji informacji i demaskowania fałszywek informacyjnych. Skieruj uwagę uczniów na Źródło A, krótki tekst o historii fake newsów. Poproś ich o indywidualną pracę nad Ćwiczeniem 1. Po jego wykonaniu jeden z uczniów odczyta odpowiedzi, a pozostali zatwierdzą je lub poprawią.
2. Aby kontynuować, zapytaj uczniów, jak często zostali oszukani, aby otworzyć artykuł o sensacyjnym tytule tylko po to, aby znaleźć nieistotne lub fałszywe informacje. Zapytaj uczniów, czy znają pojęcie “clickbait”, które odnosi się do sensacyjnego nagłówka, który kusi kogoś do kliknięcia na niego, dzięki czemu autorzy zyskują więcej pieniędzy z reklam. Podkreśl również, że clickbait jest zazwyczaj silnie powiązany z fake newsami i jest to aktualna metoda rozpowszechniania tego typu informacji.
3. Skieruj uwagę uczniów na Źródło B, aby poznali cechy charakterystyczne clickbaitu i dowiedzieli się, jak go zauważyć. Zastanów się nad konkluzją krótkiego tekstu: “Jeśli nagłówek mówi ci, co masz czuć, zamiast pozwolić ci wymyślić własną reakcję, to prawdopodobnie jest to clickbait”.
4. Aby lepiej zrozumieć pojęcie clickbait i fake news, przeczytaj Źródło C, które opisuje, jak urocza historia o niedźwiedziu, który dołączył do polskich żołnierzy podczas II wojny światowej, została wykorzystana do stworzenia fake newsa. Poproś uczniów o utworzenie maksymalnie sześcioosobowych grup i pracę nad Ćwiczeniem 2. Ustalcie limit czasu na 15 minut. Na koniec przedstawiciel każdej grupy zapisuje na tablicy nagłówek clickbaitu i sekwencję clickbait-fake news.
5. Damnatio memoriae to współczesny zwrot łaciński oznaczający “potępienie pamięci”. Oznaczało to, że pamięć o konkretnej osobie miała być usunięta z oficjalnych raportów i gdziekolwiek występowała, nawet w materiałach graficznych. Praktyka ta była stosowana w starożytnej Mezopotamii, Egipcie, Grecji i Rzymie. Współczesny świat widział ją za czasów stalinowskiego ZSRR i ostatnio w Chinach. Zdaniem niektórych uczonych, ślady damnatio memoriae są obecne w wezwaniu ruchu Black Lives Matter do usunięcia niektórych pomników z przestrzeni publicznej. W tym kontekście skieruj uwagę uczniów na Źródło D. Popracujcie wspólnie nad metaplanem skoncentrowanym na następującym twierdzeniu: “We współczesnych reżimach totalitarnych niektórych przywódców politycznych wymazuje się z historii“. Wykażcie to, udzielając odpowiedzi na następujące pytania: Jak to się robi? oraz Dlaczego jest tak, jak jest? Zbudujcie alternatywne podejście do historii, odpowiadając na pytania: Jak powinno się to robić? oraz Co można zrobić?.
6. Cyberataki i fake newsy nie są wymierzone tylko w pojedyncze osoby lub firmy; ich celem są również kraje, co może prowadzić do destabilizacji. Przypadek Estonii w 2007 roku to przykład tego, jak dezinformacja, fake newsy i cyberataki prowadzą do zamieszek i zakłócają funkcjonowanie ważnych instytucji państwowych. Wykorzystaj Źródło E i poproś uczniów o pracę nad Ćwiczeniem 4.

Podsumowanie

Na zakończenie zastanów się wraz z uczniami nad korzyściami, jakie daje Internet, zapewniając dostęp do ogromnej ilości informacji. Wspólnie zastanówcie się nad tym, że część udostępnianych informacji jest nieprawdziwa a chodzi o celową manipulację w celu zdobycia pieniędzy lub wpłynięcia na ludzi w pożądanym kierunku.

Praca domowa

Napisz krótki tekst o nagłówku typu clickbait, który skierował Cię do historii wymagającej Twoim zdaniem weryfikacji. Opisz też sam proces weryfikacji.

Karta pracy i materiały źródłowe

Przypisy

• 1
  Jedna z metod aktywizacji stosowanych podczas zajęć lekcyjnych obejmująca tworzenie przez uczestników dyskusji/debaty plakatów, które stanowią jej graficzne podsumowanie (wg Wikipedia, wolna encyklopedia: Metaplan – Wikipedia, wolna encyklopedia [dostęp 24.10.2022]).